Voorstellen

Mijn naam is Joke Zwerus. Ik ben sinds 10 jaar werkzaam als maatschappelijk werker bij Stichting De Vluchtheuvel te Woerden.

Korte inleiding over communicatie

Bij De Vluchtheuvel melden zich veel echtparen aan met huwelijksproblemen. Vanavond gaat het niet over huwelijksproblemen, maar wel over zaken die een belangrijke rol spelen in het huwelijk en die gevolgen hebben voor het huwelijk, maar ook voor de opvoeding van de kinderen. Daarom wil ik toch een aantal oorzaken van huwelijksproblemen noemen:
– te weinig voorbereiding op het huwelijk;
– verdrietige jeugdervaringen;
– bijzondere moeilijke omstandigheden (bijvoorbeeld het overlijden van een kind, alcoholmisbruik, (psychische) ziekten, enzovoorts);
– gebrekkige communicatie;
– geen tijd hebben voor elkaar;
– seksuele problemen;
– enzovoorts.

Vanavond gaat over het thema ‘communicatie’. Dhr. Karels zal zich vooral richten op communicatie met kinderen. Ik richt me met name op communicatie in het algemeen. Want als je als echtpaar niet goed of onvoldoende met elkaar communiceert, hoe kun je dan wel communiceren met je kinderen?

Communicatie is een breed en een moeilijk onderwerp en je zou verschillende avonden kunnen vullen hiermee. Ik heb maar 20 minuten, dus dat betekent een keuze maken. Vanavond wil ik het eerst hebben over de man- en vrouwverschillen en daarna over wat nu communicatie is en enkele communicatieregels bespreken.

Gebrek aan openheid, wantrouwen, onbegrip en onduidelijkheid zijn de oorzaken van veel huwelijksmoeilijkheden. En dat heeft vooral te maken met communicatie, dat je kunt omschrijven als tweerichtingsverkeer waarbij je elkaar iets duidelijk maakt. Je kunt dat doen door woorden. Dat is de meest gebruikelijke manier, maar ook zwijgen kan ‘veelzeggend’ zijn. Verder maakt het ook verschil hoe je de dingen zegt. Want het is de toon, die de muziek maakt.

Huwelijk en communicatie hebben alles met elkaar te maken en een goede communicatie is een absolute voorwaarde voor een goed huwelijk.

Zoals ik al zei, veel mensen met huwelijksproblemen, die zich bij De Vluchtheuvel aanmelden, hebben te maken met het feit dat de communicatie niet goed verloopt. Al lijkt soms het over heel andere dingen te gaan.

Voorbeeld (casus) *

Evert en Marja zijn 6 jaar getrouwd. Ze hebben twee kinderen, aan de buitenkant lijkt het een gelukkig gezinnetje. De werkelijkheid is anders. Marja heeft gedurende korte tijd een relatie met een ander gehad. Deze relatie is in seksueel opzicht niet zo heel ver gegaan, maar wel ver genoeg om een behoorlijke schok bij hen beiden te veroorzaken. Toen dit naar buiten kwam hebben vrienden adequaat bemiddeld. Marja heeft de relatie met de betreffende man verbroken, samen hebben ze hulp gezocht. Hoe heeft het zover kunnen komen?

In de intake vertellen Evert en Marja dat ze tussen hun beide kinderen een doodgeboren kindje hebben gehad. Samen hadden ze erg uitgezien naar de komst van hun kindje, groot was dan ook het verdriet toen het kindje al in de moederschoot bleek te zijn overleden. Intensief hebben ze deze verdrietige tijd samen beleefd. Na enige tijd hernam het gewone leven zich weer. Evert ging weer aan het werk, en Marja zorgde thuis voor hun zoontje. Na ruim een jaar kregen ze een tweede zoontje. Het probleem zat echter in de manier waarop Evert en Marja hun verdriet verwerkten. Evert dacht vaak aan hun overleden dochtertje, maar had overdag afleiding op zijn werk. Als hij ’s avonds thuis was, wilde Marja haar verhaal doen. Ze wilde praten over haar verdriet. Dat gaf Evert echter steeds zo’n machteloos gevoel. Hij kon haar probleem niet oplossen! En daarom merkte Marja bij Evert steeds minder ruimte om te spreken over het overlijden van hun dochtertje. Bij haar groeide het beeld dat het hem helemaal niet interesseerde. En toen ze een leuke man ontmoette die wel luisterde naar haar verhaal, was het kwaad snel geschied…
*) De naam en situatie is onherkenbaar gemaakt.

Dit voorbeeld illustreert het eerste verschil tussen mannen en vrouwen: mannen zijn veelal gericht op de oplossing van een probleem, vrouwen willen graag betrokkenheid. Mannen willen doen, vrouwen willen delen.

Als mannen een probleem hebben, komen ze daar niet zo gemakkelijk mee naar buiten. Misschien voelen mannen zich dan zwak en kwetsbaar? En áls een man iemand in vertrouwen neemt over zijn probleem, bedoelt hij daar doorgaans mee: ‘Help me, geef me eens advies’. Het gaat hem erom dat zijn probleem wordt opgelost, dat er iets aan wordt gedaan.
Als vrouwen een probleem hebben, vinden ze het helemaal geen schande om dat te vertellen. Integendeel, vrouwen voelen zich er juist goed bij om hun probleem te delen. Dat vermindert vaak de stress al een heleboel. Een vrouw die over haar problemen vertelt, zit niet in de eerste plaats te wachten op een oplossing, op een advies. Een vrouw wil zich begrepen voelen, ze wil haar probleem delen.

Iemand typeerde mannen eens als ‘grotbewoners’. Als een man gestresst is, kruipt hij in zijn grot. En in die grot denkt hij na over zijn probleem, eenzaam en alleen. Iedereen die probeert hem in die grot te storen, wordt door hem gezien als een indringer, als een stoorzender. Misschien zijn mannen daarom zo stil en teruggetrokken als ze ergens over piekeren? En als hij zijn probleem heeft opgelost, komt hij triomfantelijk uit zijn grot tevoorschijn. Ziezo, dat hebben we ook weer gehad.

Een vrouw die een probleem heeft, zoekt juist gezelschap. Ze zou helemaal wegkwijnen, daar in zo’n donkere grot. Een vrouw die ergens over piekert, zoekt juist contact, gezelschap. Ze wil praten over haar probleem.

Over het algemeen kun je zeggen dat mannen in hun communicatie meer gericht zijn op het doorgeven vaninformatie, terwijl vrouwen meer gericht zijn op relatie. Veel vrouwen klagen dat hun mannen zo weinig praten. Dat is echter niet terecht. Zet maar eens een kamer vol mannen bij elkaar. Dan blijft het echt niet stil, ze praten de blaren op hun tong! Het verschil is echter dat mannen in hun gesprekken vooral gericht zijn op het overdragen van informatie. Terwijl vrouwen graag contact willen. Veel vrouwen hebben na een lange werkdag de behoefte om even samen met hun man te zijn. Gewoon, even samen op de bank zitten, even bijpraten, even samen zijn. Een man kan dan heel verbaasd of zelfs geïrriteerd zijn: ‘Waar wil je over praten dan, zeg het maar?’ Of hij vraagt al na twee minuten of de krant er al is, of er nog post is, of er nog iemand gebeld heeft. Dat kan een vrouw dan een heel onbegrepen gevoel geven.

Mannen praten over feiten. Mannen vinden het overdreven om te praten over de gevoelens achter die feiten. Vrouwen luisteren niet alleen meer naar hun gevoelens, ze spreken er ook gemakkelijker over. Praten over feiten vinden ze te beperkt. Vrouwen praten over de gevoelens achter die feiten.

Mannen kunnen verbaasd reageren op hun vrouw en willen gewoon doen en niet de hele avond over hun gevoelens praten. Vrouwen vinden dat hun man zich verstopt achter woorden en zogenaamde feiten.

Verschillen tussen man en vrouw waren er al voor de zondeval. Het is goed om dat te bedenken. Ze zijn oorspronkelijk bedoeld om het leven en praten tussen man en vrouw aan te vullen en te verrijken. Daarom zit het probleem niet in de verschillen, maar in de manier waarop wij daar mee omgaan. Mannen en vrouwen zijn niet gelijk, maar wel gelijkwaardig. Het is belangrijk om hier goed mee om te gaan:

– Pin elkaar niet vast op verschillen tussen man en vrouw.

– Misbruik de Bijbel niet voor eigen gelijk. Bijvoorbeeld door te zeggen: “Jij moet onderdanig zijn, want dat staat in de Bijbel.”
– Accepteer de verschillen tussen man en vrouw.
– Verdiep je in verschillen tussen man en vrouw en vul elkaar aan;
– Houd rekening met verschillen tussen man en vrouw en pers elkaar niet in een bepaald schema.

Verschillende niveau’s / onderwerpen van communicatie

Er zijn heel wat vrouwen die bij een hulpverlener klagen: ‘Mijn man praat niet, nooit!’ Zo’n vrouw bedoelt: ‘Onze gesprekken blijven zo oppervlakkig’. Niet elk gesprek hoeft in het diepe te gaan. Er zijn verschillende niveau’s van communicatie te onderscheiden:

– Praten over koetjes en kalfjes: dit zijn echt de alledaagse dingen. Het gewone praatje, dat je ook met je buurman of met een vage kennis kunt hebben. Over het weer, een groet, enz. Toch kun je deze huis-tuin-en-keukengesprekjes niet onderschatten. Zonder een opmerking over de krant die te laat is, de benzine die zo duur is, de wind die zo hard waaide zou het ook wel erg stil worden in huis…

– Praten over feiten en gebeurtenissen: ook hiervoor hoef je nog niet zo’n heel erg nauw contact te hebben. Denk aan iets dat je in de krant leest, de zwangerschap van je nicht, de verkiezing van een nieuwe ouderling, enz.

– Het delen van meningen en ideeën: op dit niveau geef je al iets meer van jezelf weer. Je geeft jóuw mening, jóuw idee. Over het algemeen doe je dat niet zo snel tegenover iemand die je helemaal niet kent. Het is belangrijk om je mening uit te wisselen over een probleem op je werk, de opvoeding van de kinderen, de aanschaf van een nieuwe auto, enz. Op dit niveau overleg je met elkaar.

– Delen van emoties: op dit niveau gaat het om het uiting geven aan verdriet, boosheid, blijdschap, angst, enz. Je verdriet over de echtscheiding van je vriendin, je boosheid over je zus die zo lelijk deed, je blijdschap dat de Vakantie Bijbel Week zo goed verliep, enz. Op dit niveau deel je je emoties met elkaar.

– Ontmoeting / intimiteit: daarvoor is vertrouwen over en weer nodig. Je laat elkaar iets zien van je verlangens, je hoop, je liefde, je eenzaamheid, je geloof, je verwondering over Gods goedheid. Bij communicatie op dit niveau gaat het erom dat je je kwetsbaar op durft te stellen, dat je ook confronterend durft te zijn over dat wat je moeilijk vindt in het karakter van de ander.

Iedereen voelt wel aan, deze niveau’s zijn niet met een schaartje te knippen. Ze lopen vloeiend in elkaar over. In een goed huwelijk is het nodig dat er communicatie is op elk niveau. Haal je er één niveau tussenuit, dan loopt de communicatie op de andere niveau’s ook niet goed.

Onderwerpen van communicatie

Er zijn een aantal onderwerpen waarover echtparen over het algemeen niet zo heel gemakkelijk met elkaar spreken. Ze worden óf gemeden, óf er ontstaat al heel snel een groot verschil van mening over deze onderwerpen:
– Opvoeding van kinderen: iedereen voelt wel aan, daarover moet gesproken worden. Vader en moeder staan voor de immense taak om je kinderen op te voeden. Beiden komen uit een bepaalde gezinssituatie met zijn eigen gewoontes, soms hebben ouders een heel verschillende opvoeding gehad. Het is belangrijk dat ouders met elkaar van gedachten wisselt over de ideeën over de opvoeding van de kinderen. Vraag elkaar hierin ook om reactie. Vind je mij te streng? Geef ik de kinderen genoeg aandacht? Wat zou ik als opvoeder anders kunnen doen?

– Taakverdeling: wie doet wat? Werk, de afwas, de kinderen, de was, de administratie, de financiën, de bloemen van de buurman, de tuin, het schilderen van de nieuwe zolderkamer, enz. Het is belangrijk geregeld te spreken over de taakverdeling. Loopt die goed? Doet de één te veel, of te weinig?

– Geloof: heel veel echtparen vinden het moeilijk om te spreken over geloofszaken. Niet alleen als er grote verschillen zijn op godsdienstig gebied. En dat is begrijpelijk. Lang niet altijd heb je elkaar zoveel te vertellen. Toch is het van groot belang elkaar te laten delen in je vreugde, je verwondering, je verlangens, je gemis, je schuldbesef, je geestelijke leegte, enz. Daar zijn veel gelegenheden voor: het napraten over de preek, het samen de dag afsluiten, het bezoeken van een bezinningsavond, het lezen van een goed boek, enz.

– Seksualiteit: iemand deed de uitspraak: ‘Het is gemakkelijker om het te doen dan erover te praten’. En dat zal voor velen herkenbaar zijn. Seksualiteit is iets heel intiems. Daarom is het belangrijk om met elkaar te delen wat je fijn vindt, en wat niet. Is er verschil in seksuele behoefte? Zijn er dingen die je niet goed begrijpt van de ander? Spreek erover!

– Geldbesteding: als echtpaar ben je samen verantwoordelijk voor een gezonde financiële basis van je gezin. Zeker als jullie het niet breed hebben, is dit niet eenvoudig. Spreek samen over geldzaken. De één vindt misschien dat er gespaard moet worden, de ander geeft het geld liever uit aan een nieuwe fiets. Twee weken naar Zwitserland op vakantie, of liever een midweek naar Terschelling. En hoeveel geven we aan goede doelen? Er zijn nogal wat mannen die het onzin vinden dat hun vrouw alwéér nieuwe kleren koopt. Terwijl de vrouwen zich erover verbazen dat die zuinige man ineens met een nieuwe digitale camera thuiskomt? Kortom: spreken over geld is nodig.

– Bijzondere omstandigheden: denk dan aan het overlijden van iemand die je nabij was, ziekte van de kinderen, zwangerschap, gezinsuitbreiding, een handicap van je kind, enz. Bijzondere (zorgvolle) omstandigheden kunnen je heel dicht bij elkaar brengen, maar ze kunnen ook veel verwijdering brengen als er niet over wordt gesproken!

Communicatieregels

Voor een goede communicatie zijn een aantal ‘regels’ belangrijk de zgn. communicatieregels. Hieronder volgen 17 communicatieregels.

1. Een goede communicatie begint daar waar je bereid bent u open te stellen voor de ander. Verder dat u ook ter discussie durft te stellen wat je zelf denkt.

2. Voor een goede communicatie moet er tijd zijn. Dit lijkt vanzelfsprekender dan het is. Veel echtparen zijn zo druk met van alles dat er nauwelijks gelegenheid is om elkaar rustig te spreken. Zoek daarom zonodig bewust naar tijd en gelegenheid om tot een gesprek te komen.
3. Er zijn echtparen die niet weten waarover ze moeten praten. Men vindt de ervaringen van zichzelf of de ander niet belangrijk genoeg om te bespreken. Het kan ook zijn dat men denkt dat de ander niet geïnteresseerd is. Juist door deze opvatting bestaat het gevaar steeds verder uit elkaar te groeien. Bespreek daarom met elkaar de alledaagse dingen. Betrek elkaar heel bewust in de eigen belevingswereld. Op die manier ontstaan er meestal diepergaande gesprekken.
4. Neem elkaar altijd serieus. Dit houdt o.a. in dat je niet belangstellend informeert naar dingen met de bedoeling om daarna uitvoerig de gelegenheid te krijgen om je eigen verhaal af te steken. Het houdt ook in dat een gesprek meestal niet vanachter de krant of naaimachine gevoerd kan worden.
5. Luisteren naar elkaar. Dat klinkt eenvoudiger dan het is. Het houdt in dat je echt onbevangen je openstelt voor de ander. Luisteren doe je niet alleen met je oren maar ook met je hart. Je luister naar de woorden: wat er gezegd wordt maar ook hoe het gezegd wordt. Ook naar de dingen die misschien net niet gezegd worden omdat ze zo gevoelig liggen.
6. Spaar irritaties niet op maar bespreek ze zo snel mogelijk. Sommige echtparen zijn ‘te lief’ voor elkaar. Aan de buitenkant is alles goed maar innerlijk wordt er veel opgekropt totdat dit er een keer uitkomt. Dit is dan meestal op een negatieve manier. Laat daarom de zon niet ondergaan over uw toornigheid. Denk ook niet dat je onenigheid kan oplossen door het te laten slijten. Het is goed om bepaalde dingen onder de mantel der liefde te bedekken maar deze mantel is wat anders dan het vloerkleedje waar al het vuil onderschoven wordt.
7. Spreek bij meningsverschillen niet in verwijtende zinnen maar probeer je ongenoegen op een positief wensende manier te formuleren. Daar kan de ander iets mee doen. ‘Jij schenkt nooit eens koffie in als ik moe ben’ klinkt anders dan ‘Zou jij de koffie een keer in willen schenken? Ik ben moe.’ In het eerste geval is de kans groot dat de ander zich gaat verdedigen: ‘Ik heb vorige week nog koffie ingeschonken.. en ik ben ook wel eens moe hoor… enz… enz….. Dit is een gouden regel. Als je jezelf kritisch nagaat zult u zien hoe vaak er een (verkapt) verwijt wordt geuit.
8. Vermijdt zoveel mogelijk waarom-vragen. Juist waarom-vragen krijgen zo vaak een verwijtende ondertoon. Bijvoorbeeld: ‘Waarom heb jij de vuilniszakken niet buiten gezet? Waarom heb jij het brood niet uit de vriezer gehaald? Waarom moet ik dat klusje nou weer opknappen?’
9. Praat zoveel mogelijk in het hier-en-nu. Natuurlijk is het niet verkeerd om eens over zaken uit het verleden te praten. Helaas is het echter zo dat bij onenigheid het verleden gebruikt wordt om de ander schaakmat te zetten. Bijvoorbeeld: ‘Vroeger deed jij dat ook nooit’. Jij zegt dat nu wel tegen mij, maar in onze verkeringstijd deed jij in feite precies hetzelfde. Enz… enz… Het gevaar is groot dat zo’n gesprek eindigt in een over-en-weer verwijten waarbij zaken uit het verleden centraal staan. Je schiet er niets mee op.
10. Pas op voor allerlei zijwegen. Dit sluit nauw aan bij het vorige punt. Behalve over het verleden zijn er nog allerlei zijwegen in te slaan. Na een half uur praten is er dan nog niets opgelost, omdat het onderwerp waar het feitelijk over ging niet goed aan de orde geweest is. Blijf daarom bij het onderwerp.
11. Generaliseer niet tijden meningsverschillen. Bijvoorbeeld: ‘Jij doet NOOIT eens wat… ik moet ALTIJD achter je aan lopen… Jij toont NOOIT eens belangstelling… ik sta OVERAL alleen voor… ALLES komt op mij neer…’ Dergelijke uitspraken leiden tot conflicten. Al gaat iets vaak mis, de ander weet altijd wel weer een keer te noemen dat het niet mis ging. Daarom IETS is nog niet ALLES en EEN KEER is nog niet ALTIJD.
12. Haal elkaars familie er niet te snel bij. Dit is ook een manier om de ander óf schaakmat te zetten óf in ieder geval erg boos te maken: ‘Jij bent precies als je moeder, die begint ook altijd te zeuren als het niet naar haar zin gaat… Jij bent precies als je opa, die keek ook altijd zo glimlachend, maar hij ging gewoon z’n eigen gang…’
13. Spreek voor jezelf en lees geen gedachten bij de ander. Dit leidt tot vruchteloze discussies. Bijvoorbeeld: ‘Jij zult wel weer zeggen dat… (terwijl de ander dat deze keer nou net niet wilde zeggen)… Ik weet precies wat jij nu denkt, daarvoor ben ik te lang genoeg met je getrouwd… Ik weet best waarom jij dit doet, niet uit liefde maar uitpuur egoïsme..’
14. Zeg duidelijk wat je feitelijk bedoelt. Als je zegt: ‘Mijn glas is leeg’, maar je bedoelt: ‘Ik zou nog wel wat dringen lusten, zeg dat dan ook.
15. Maak je zinnen af. Het vertroebelt de communicatie als één van de twee de gewoonte heeft om zijn of haar zinnen niet af te maken. Bijvoorbeeld: ‘Ik weet nog die keer dat we samen daar liepen, dat… ach laat maar.’ ‘Nee, wat wilde je nu zeggen?’ ‘Nee…laat maar…’
16. Laat het duidelijk merken als je iets waardeert in de ander. Wees niet te snel bang dat de ander daarvan naast de schoenen gaat lopen. Een compliment, een blijk van waardering, een vriendelijk woord, een hartelijk gebaar kan zo goed doen.
17. Praat aan de hand van de genoemde regels eens samen over de manier van praten die jullie er op na houden. Met een moeilijk woord het dit metacommunicatie: praten over praten.

Verwerking

1. Meningsverschillen

Stelling:

Sommige echtparen gaan er prat op dat ze nooit ruzie of een meningsverschil hebben. “Nooit ruzie”, kan heel mooi zijn, maar het kan ook met andere dingen te maken hebben. Als je bijvoorbeeld zelden of nooit je eigen mening zegt of de ander nooit corrigeert, zul je ook niet snel ruzie hebben. Dan gaat de mantel der liefde fungeren als een vloerkleed waar al het vuil onder wordt geschoven.

a. Hoe is dat bij u? Durft u de ander duidelijk te zeggen wat u vindt? Durft u dit ook richting de kinderen? Leidt dat wel eens tot ruzie of een meningsverschil?

b. Veel ruzies ontstaan of worden erger omdat er verwijten worden geuit. Dit heeft zelden een goed effect. Toch wil je de ander soms zeggen waar het op staat. Hoe zou u dit zonder verwijten kunnen doen?

c. Vindt u het moeilijk om een ruzie uit te praten en het weer goed te maken? Durft u terug te komen op dingen, ook bij de kinderen? Wie van u neemt daarbij meestal het initiatief?

2. Bespreking praktijksituatie ‘Hoe zeg je het?’

Het is vrijdagmiddag. De kinderen van het gezin De Korte kunnen weekend houden na een drukke en vermoeiende schoolweek.

Hanneke (17) heeft haar boek gepakt en zit onderuit op de bank. Wim (16) zit op z’n kamer naar muziek te luisteren. Arjan (15) ligt in de kamer op de grond de krant te lezen.

Onder het avondeten zegt Arjan: ‘In de krant staat een advertentie van Japies Corner. Ze vragen iemand voor de zaterdag van twee tot tien. Een extra zakcentje is nooit weg.

’t Is even stil aan tafel en dan zegt vader: ‘Het lijkt me niet zo’n goed idee om op zaterdag-avond in een patattent te staan. Daarbij, hoe moet dat met de vereniging. Elke veertien dagen zit je klem. Arjan haalt z’n schouders op. ‘Daar is toch niets aan. Veel te moeilijk allemaal’.

Wim is het met Arjan eens. Hanneke doet ook een duit in het zakje en zegt: ‘Als jullie zoveel kritiek hebben, moet je er zelf ook eens wat aan doen. De beste stuurlui staan aan wal..’.

Vader: Je hoort het Arjan, er komt niets van in. Arjan wordt boos staat op en loopt de kamer uit. De deur gaat met een klap dicht en Arjan rent de trap op naar z’n kamer.

1. Wat is er verkeerd gegaan in de communicatie?

2. Hoe moet vader dit probleem oplossen?
3. Past in de vrijetijdsbesteding van uw kinderen de jeugdvereniging? Waarom wel/niet? Is het bespreekbaar met uw kinderen?
4. Hoe voert u het gesprek over vrijetijdsbesteding in uw gezin?

3. Gesprek over de preek

Het kan moeilijk zijn om met opgroeiende kinderen een opening te vinden voor het gesprek over de preek. Uit de kerk is het druk in het gezin. De koffie staat klaar. Nieuwtjes worden uitgewisseld.

1. Welke momenten gebruikt u ’s zondags om even terug te komen op de preek? Op welke manier doet u dat?

2. Tegen welke moeilijkheden loopt u aan in het gesprek met uw kinderen? Ziet u mogelijkheden om dat te veranderen?